مسیه ”آییئے گال“ 

کرانئے تها ”هدائے گال“ و انجیل شریف مان کُرانا

…مسیه، ایسا، مریمئے چُکّ، تهنا هدائے پئیگمبرے بوتگ، و آییئے لبز که آییا گۆن مریما گوَشتگ… (کران 4.171؛ اربئیری رجانک… زۆر گێش کنگ بوتگ)

وهدے پرێشتگا گوَشت: ”مئیری، هدا ترا چه وتی نێمگا گالێئے وشّێن هالے دنت که نامی مسیه، ایسّا، مریمئے چُک انت؛ آ اے جهان و آیۆکێن جهانا سکّ باز شرپدار بیت، هدائے نزّێکا نندیت.(کران 3:45 زۆر گێش کنَگ بوتگ)

اے دوێن آیتانی تها، مسیه ”آییئے گال“ و ”گالے چه هدائے نێمگا“ نامێنگ بوتگ، هاس، ”هدائے گال.“

 نبشتگێن هدیس (مهمدئے هبر و کارانی بارئوا) تچکێن هبر هئوار کننت که مسیه هدائے گال انت. یکّ هدیسێئے تها نبشته انت که وهدے جاه جنگئے رۆچا مردم هزرت موسّائے کرّا کاینت، آییئے نێکدوایانی زورگا، آ پسئو دنت، ”من اے کارا کرت نکنان… شما باید ایسّائے کرّا برئوێت… هدائے روه و آییئے گالئے کرّا“.

کُران و هدیس اے ٹرما ”هدائے گال“ په دگه کسّا کارَ نبندنت بێدِ ایسّا مسیها.

کُرانئے تها ”هدائے گال“ کئے انت؟

چێا که کُران اے ٹرما ”مسیه، هدائے گال“ نگیشّێنیت، مسلمانێن تجزیه نگار اشیئے سرا مان گیشّتگ انت و بازێن مانا و بئیانے پێشِش کرتگ. (1) لهتێن گوَشیت که ”گال“ شرّێن هبر انت یا شرّێن هال انت که چه هدائے نێمگا مئیریارا دئیگ بوتگ. (2) اے دگر گوَشنت که مسیه ”هدائے گال“ گوَشگ بوتگ، چُش که هدایا آ جۆڑ گۆن اے لبزئے گوَشگ ”ببو“ وهدے آییا گۆن مئیریا هبر کتگ ”و آییئے گال که آییا مئیریئے تها اێر رێتک.“ (3) یک سئیمی رمبے گێش کنت و گوَشیت که مسیه ”هدائے گال و هکمئے پدا ودی بوتگ، بے انسانێن پتێئے هئواریا یا چه مردێنی آپێئے وسیلها“.

مسلمامنێن زانتکارانی ردا، مسیه ”هدائے گال“ گوَشگ بیت چێا که آ هدائے نێکێن هال انت په مئیریا؛ گڑا ، ”هدائے گال“ئے مانا انت ”وشّێن هال“. اگن اے سئوبسازی راست انت، پرچا اے دگه پئیگمبر که چه ”وشّێن هالا“ پێداک بوتگ انت، پرچا ”هدائے گال“ گوَشگ نبنت؟

مسالے، کُران گوَشیت که هدایا بے ائولادێن ابراهێم واده دات که آ و آییئے جنا زوتّ بچکّێن چُکّے بیت. اساک: ”پدا ما آییارا اساکئے وشّێن هال دات، پئیگمبرے، چه پهرێزکاران یکّے“ (کران 37.112). البت کران هچبر اساکا ”هدائے گال“ نگوَشیت چێا که اے هاسێن ٹرم تهنا په مسیها دارگ بوتگ.   

کُران پئیگمبر زکریائے زکرا هم کنت که آ چۆن پرێشتگان هال داتگ آ و آییئے جن زوت چُکّے کارنت ”و پرێشتگان آ تئوار کرت، ابادتگاهئے پاکێن جاگها اۆشتاتگ اتنت، ’بچار، هدا ترا یهیائے (پاکشودی دئیوکێن) وشّێن هالا دنت، که هدائے گالا پکّا کنت، سردارے، پاکێنے، پئیگمبرے، پهرێزکارے…‘“ (کران 3.39).

اے آیتئے تها، ”وشّێن هال“ گۆن یهیائے پێداک بئیگئے هالا بندۆک انت، که دێمترا پێداک بیت، که ”هدائے گال“ پجّارێنگ بوتگ.

ایسّا مسیه گۆن گال ”ببو“آ جۆڑ بوت کنت؟

کُرانئے گوَشگئے رِدا هدایا دنیا و هر هما چیز که اشیئے تها هست، اڈ کتنت، گۆن گال ”ببو“ئے گوَشگا. ائولی انسان آدمئے جۆڑ بئیگ، مسالے، گۆن لبز ”ببو“آ بوت، بله انگته آدم ”هدائے گال“ گوَشگ نبیت. ”راستے، ایسّا مسیهئے درۆشم، هدائے چمّان، آدمئے درۆشم انت؛ آییا اے گۆن هاکا جۆڑ کت، و گۆن آییا گوَشتی، ’ببو‘ و آ بوت“ (کُران 3.59). اے ممکن انت که گوَشگ ببیت که شئیتان ”هدائے گال“ انت؟ نه! ممکن نه انت. 

گڑا چۆن ”هدائے گال“ چُشێن چیزّێئےنێمگا اشارهے یا هئوالهے بوت کنت که چه گال ”ببو“آ اڈّ بوتگ؟ سجّهێن دنیا چه همے گال ”ببو“آ اڈّ بوتگ، انچُش که کُرانئے تها نبشته انت. (کران 2.117): زمین و آسمانانی اڈّ کنۆک؛ و وهدے آ چیزّێئے هکما دنت، آ بس گۆن آییا گوَشیت، ‘ببو’، و آ بیت. زمین ”هدائے گال“ انت؟ آسمان ”هدائے گال“ انت؟

اگن ”هدائے گال“ئے مانا انت هر هما چیز که گۆن ‘ببو’ لبزا جۆڑ بوتگ گڑا سجّهێن دنیا ”هدائے گال“ گوَشگ بیت چێا که اے چه لبز ‘ببو’آ جۆڑ بوتگ. همے پئیما آدم هم بے انسانی تهمێا جۆڑ بوتگ، گڑا آ هم ”هدائے گال“ گوَشگ ببیت.

انجیل شریفئے تها

انجیل شریف ”هدائے گال“آ ابدمان گوَشیت، هدائے کرّا انت، هدائے جند انت؛ ”چه اَزلا، گال هست‌اَت. گال گۆن هُدایا گۆن اَت و گال، هُدائے جند اَت. چه اَزلا، گال گۆن هُدایا اَت.“ (کے جے وی، یوهنّا 1:1). اسلی یونانی وسیله اشیا گێشتر تچک کنت:

Ἐν	ἀρχῇ	ἦν	ὁ	Λόγος,	καὶ	ὁ	Λόγος	ἦν
En	Archē	ēn	ho	Logos	kai	ho	Logos	ēn
In [the]	beginning	was	the	Word,	and	the	Word	was
πρὸς	τὸν	Θεόν,	καὶ	Θεὸς	ἦν	ὁ	Λόγος.
Pros	ton	Theon	kai	Theos	ēn	ho	Logos.
With	{the}	God	and	God	was	the	Word.

”گال“ئے بُنگپ چه اے آیتا رند دێما رئوان کنت:

”چه اَزلا، اے گۆن هُدایا اَت. هُدایا سجّهێن چیزّ چه گالئے وسیلها جۆڑ کرتنت و چه اے جۆڑ بوتگێنان، بے گالا هچّ چیزّے جۆڑ نبوت. زِندئے سرچَمّگ گال اَت و زِند مردمانی نور و رُژن اَت.  رُژن تهارۆکیا دْرَپشیت و تهارۆکی هچبر رُژنئے سرا بالادَست نبوت… گال اِنسان بوت و مئے نیاما جاگهی کرت.“ (یوهنّا 1:2.5، 14) مهکمێن بئیان ”هدا گال اَت“ کوهنێن اهدنامگئے مسیهئے هدا بئیگئے لێکها پکّا کنت: ”آ منی نێمگا بچارنت، هما که آیان سُپت، و په آییا مۆتک بیارنت انچُش که کسے په وتی یکّێن بچّا مۆتکَ کاریت، و په آییا گمزدگَ بیت“ (زکریا 12:10، زۆر دئیگ بوتگ). اے آیتئے تها یهوه وت، انجیل شریفئے هدا، یهودیانی آییئے گندگئے بارئوا هبرَ کنت ”هما که آیان سُپتگ،“ که تچکا تچکا هدائے سلیب کشّتگێن چُکّئے واپسیئے بارئوا بئیانَ کنت.

اے گۆن یوهنّائے هما الهاما سیادی کنت که آییا مسیهئے دومی رندئے آیگئے بارئوا دئیگ بوتگ: ”بچار، آ گۆن جمبران پێداک اِنت و هر چمّ آییا گندیت، هما هم که آییئے جانِش ٹُنگ ٹُنگ کرتگ و زمینئے سجّهێن کئوم هماییئے سئوَبا پُرسیگَ بنت.“ (الهام 1:7)

چه اشیا یکدم رند ایسّا مسیه وتی بارئوا مهکمێن جارے جنت. (الهام 1:8)

Ἐγώ	εἰμι	τὸ	Ἄλφα	καὶ	τὸ	Ὦ,	Λέγει
Egō	eimi	to	Alpha	kai	to	Ō	legei
I	am	the	Alpha	and	the	Omega,	says
Κύριος	ὁ	Θεός,	ὁ	ὢν	καὶ	ὁ	ἦν
Kyrios	ho	Theos	ho	ōn	kai	ho	Ēn
Lord	(the)	God,	the [One]	being,	and	who	was,
καὶ	ὁ	ἐρχόμενος,	ὁ	Παντοκράτωρ
Kai	ho	erchomenos	ho	Pantokratōr
And	who	is coming,	the	Almighty.

ادا ایسّا مسیه وتارا ”کاییریُس (هداوند)“ گوَشیت و ”تیوس (هدا)“ و الفا و اُمئیگا (بندات و آهر)، انچُش که الهام 22:13 آ. ایسّا مسیه بار بار هدائے ناما کارمرزَ کنت (”من آن“) په وتا: ”ایسّا مسیها گۆن آیان گوَشت، بێشکّ، بێشکّ من گۆن شما گوَشتگ، چه ابراهێما ساری من آن. گڑا آیان سنگ چت په آییئے جنَگا: بله ایسّا مسیها وتارا چێر دات، و چه ابادتگاها ڈنّ در آتک“ (یوهنّا 8:58-59) 

یهودی شر سرپد اتنت که مسیه هدائے ناما په وت کارمرز کنَگا انت، انچُش که په موسّایا الهام کنَگ بوتگ ات. (بچارێت دررئو3:14). همے سئوب ات که آیان آ سنگسار کنَگ لۆٹت. چه اد و گێش ایسّا مسیها ابادت کبول کت، چۆ هدایا کوهنێن اهدنامگئے پێشگوییئے سرجمیئے هسابا (متّا 14:30-33؛21:16؛ زبور 8:2آ هم بچارێت؛ متّا 28:9)

”هدائے گالئے” بندات و تاکت

”هدائے گال“ هما وسیله ات که آییئے وسیلها هدایا جهان جۆڑ کت (مسال. پێدائش 1؛ یوهنّا 1:3؛ کلوسیان 1:16). اشیا ابێد ایسّا مسیه سجّهێن چیزّان گۆن وتی واک و زۆرا برجم دارگا انت:

”هُدایا گوَستگێن دئور و زمانگان باز رندا چه نبیانی دپ و زبانا گۆن مئے پت و پیرُکان باز پئیما هبر کرتگ بله اے گُڈّی رۆچان آییا گۆن ما چه وتی چُکّئے دپ و زبانا هبر کرتگ، چه هماییئے دپا که هُدایا سجّهێن چیزّ آییارا میراس داتگ‌اَنت و چه آییئے وَسیلها جهانی اَڈّ کتگ. اے چُکّ هُدائے شان و شئوکتئے آدێنک اِنت، هُدائے تَب و سَرِشت زاهرَ کنت و وتی پُرزۆرێن هبرئے برکتا سجّهێن چیزّان برجاهَ داریت. مردمانی گناهانی شۆدگا و رَند، چُکّ بُرزێن اَرشئے هُدائے راستێن کَشا نِشت. (ابرانی 1:1-30)

ابدمانێن دنیا، ابدمانێن اُمێت

هدا و آییئے اڈّ کرتگێن جهانئے نئیاما سیادی چه هما کپَگا پُرشتگ که آییا دنیائے تها مرک و تباهی آورت و زندئے هر وڑ و ڈئولارا اسرمندے کت.

په سجّهێن جهانا چه اے بزّگیا مۆکگا، هدایا وتی لبز اے دنیائے تها ایسّا مسیهئے درۆشما دێم دات که په مئیگی مُرت تان مئے گناهانی سزایا بسگّیت، تانکه مار بکشگ ببێن، نۆکێن مهلوکے ببێن، و مدامی زندئے وارس ببێن.

”چێا که هُدائے رَزا همش اَت که وتی سجّهێن کاملیا ایسّائے بدنا جاگه بدنت و چه آییئے وسیلها هر چیزّا، زمینا ببیت یا آسمانا، گۆن وت وَشّان بکنت و آییئے هما هۆنئے وسیلها که سلیبئے سرا رِتک، هر چیزّا سُهل و اێمنیئے تها بیاریت. وهدے شما چه هُدایا دور اَتێت و وتی پگر و هئیالانی سئوَبا هُدائے دُژمن اَتێت و شمئے سِلّێن کار اے دُژمنیا پێش دارَگا اَتنت. بله نون هُدایا گۆن شُما مَسیهئے جسمی مَرکئے وسیلها سُهل و سَلاه کرتگ که وتی چَمّان شمارا پاک و پلگار و بےائیب بکنت.“ (کلوسیان1:19-22)

هدائے وشّانی مئے سرا زۆرے دئور دئیگ نبوتگ. هتّا که په مئے گناهان جرمانه چه ایسّا مسیهئے مرکئے وسیلها ادا کنَگ بوتگ، اے تئیی زمّهواری انت که آییئے ناما تئوار پِر کن تان بکشش ترا سر کنَگ ببیت که ترا دئیگ بوتگ.

اگن دپِ وَت بمَنّئے که ایسّا هُداوند اِنت و وتی دلئے تها باور بکنئے که هُدایا آ چه مُردگان زندگ کرتگ، گڑا رَکّئے. چێا که اِنسان دلئے تها ایمانَ کاریت و راستاوَر هسابَ بیت، دپِ وَت هم مَنّیت و اے پئیما آییا نجاتَ رسیت. پاکێن کتابَ گوَشیت: ”هرکَس که آییئے سرا ایمانَ کاریت، هچبر شرمندگَ نبیت.“

”… هرکَس که هُداوندئے ناما گیپت و آییا تئوارَ کنت، آ رَکّیت“. (رومیان 10:9-11،13)

وهدے ترا اے نجات رسیت، تئو ایسّا مسیهئے تها نۆکێن مردمے بئے (2کُرنتیان 5:17-18)، و هدائے پاکێن روه شمئے تها زندگی کنت (1کُرنتیان 6:19 رومیان 8:11). گۆن ایسّا مسیهئے هکیکتا دێم په دێم بئیگا، شمارا آییئے بارئوا پئیسله کنَگی انت، چُشکه شمئے پئیسلهئے آسر مدامی بنت.

هرکَس که هُدائے چُکّئے سرا ایمانَ کاریت، بزان آییا اے شاهدی مَنّتگ، و هرکَس که هُدائے سرا ایمانَ نئیاریت، بزان آییا هُدا درۆگبند کرت، چێا که چُکّئے بارئوا هُدائے داتگێن شاهدی‌ای باور نکرت. آ شاهدی اِش اِنت که هُدایا مارا اَبدمانێن زِند بَکشتگ و اے زِند هُدائے چُکّئے برکتا رسیت. هما کَس زِندئے واهند اِنت که گۆن هُدائے چُکّا گۆن اِنت و آ که گۆن هُدائے چُکّا گۆن نه‌اِنت، زِندئے واهند نه‌اِنت.

پت چُکّا دۆستَ داریت و سجّهێن چیزّی هماییئے دستا آ کَس که چُکّئے سرا ایمانَ کاریت، اَبدمانێن زِندئے واهندَ بیت، بله آ که چُکّا نمَنّیت، زِندئے واهندَ نبیت و هُدائے کَهر و گزب آییئے سرا کپیت .(John 3: 35-36)

(سهیه مسلم، کتاب الایمان؛ (کران 4.171ئے سرئے بئیانا بچارێت، تفسیر التبری؛ (3) کران 4.171ئے سرا تفسیرالتبری؛ (4) کران 4.171ئے سرا تفسیر الرزوی؛ بچارێت کُرانئے 3.39ئے سرا تفسیر علومالکتاب؛ وکُران 3.45ئے سرا تفسیر ابنِ کثیر.